دانشکده سلامت و دین

تاریخچه تأسیس دانشکده سلامت و دین

پیشینه مطالعات سلامت و دین در کشور

ایجاد ساختار سیاسی و اجتماعی با عنوان جمهوری اسلامی و ارائه مدل مردم‌سالاری دینی در کشور ایران، در روزگاری که دین‌ستیزی و دین‌گریزی، سکه رایج عصر بود، حکایت از پیشتازی مردم و نخبگان جامعه اسلامی و به‌ویژه علمای دینی در این عرصه بود و انتظار می‌رفت این جامعه در احیای جایگاه دین در تمامی عرصه‌ها، نقش مؤثر و مناسب خود را به‌درستی ایفا نماید و از جمله در ارائه قرائتی از علوم که با مبانی فکری و نظام ارزشی آن سازگار باشد، پیشگامی خود را حفظ نماید. در سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی، حرکت‌هایی در این زمینه در قالب برگزاری همایش‌ها و مانند آن انجام شد. همچنین، کتاب‌هایی تدوین شد که به طور عمده در زمینه مسائل فقهی و احکام مرتبط با پزشکی بود. به‌طور کلی، باید گفت با توجه به نبود ساختاری برای پیگیری این مهم و عدم فعالیت هدف‌مند و نظام‌مند در این حوزه، دستاورد قابل ذکری در این زمینه حاصل نشد.

در طول همین دوران، مطالعات سلامت و دین در کشورهای دیگر و به‌ویژه مؤسسات آموزشی و پژوهشی در آمریکا و اروپا توسعه چشمگیری یافت، به‌نحوی که پژوهشگران حوزه سلامت که موضوعات روزآمد حوزه سلامت را رصد می‌کردند، با یافته‌های نوین دانشمندان و پژوهشگران در زمینه ارتباط معنویت و دین با سلامت آشنا شدند و به طرح این مباحث در حوزه سلامت کشور و انجام پژوهش‌های مرتبط پرداختند که غالباً کپی‌برداری شده از مطالعات خارج از کشور و در چارچوب مبانی فکری و روشی آنان بود و حتی ابزارهای طراحی شده برای آن جوامع را مورد استفاده قرار می‌داد. می‌توان گفت بخش عمده‌ای از آنچه در حوزه مطالعات سلامت و دین در داخل کشور صورت می‌گیرد، در ادامه همین رویکرد بوده است. بااین‌حال، پیشران‌های دیگری هم می‌توان برای توجه بیشتر به این مبحث در نظر گرفت.

جمهوری اسلامی فراتر از یک نظام حاکمیتی، نقطه آغاز یک تمدن نوین اسلامی است و با وجود تمامی محدودیت‌ها و موانع، حرکت در این مسیر، از اولویت‌های حیاتی است که چشم‌انداز آتی کشور در همین چارچوب تنظیم شده و در قالب اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی تدوین شده است و نمونه بارز آن، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است که مسیر حرکت جمهوری اسلامی را در دهه‌های آینده ترسیم نموده است. سایر اسناد و بیانیه‌ها ازجمله بیانیه گام دوم انقلاب، سیاست‌های کلی نظام سلامت و مانند آن نیز منعکس کننده همین چارچوب حرکت کلی نظام است. در این زمینه، تجارب و دستاوردهای حکما و دانشمندان ایرانی در دوران تمدن اسلامی که علاوه بر سرآمدی در دانش و فنون طبی در دوران خود، در توجه به ابعاد فراجسمانی در سلامت انسان نیز پیشرو و الهام‌بخش بوده‌اند، سرمایه ارزشمندی است که می‌تواند در ترسیم نقشه راه آینده در حوزه طب در راستای تمدن نوین اسلامی راهنما و راهگشا باشد.

از طرف دیگر، تقاضای موجود در بین مردم در زمینه بهره‌گیری از آموزه‌های دینی در حوزه سلامت، در حال گسترش است. چنین نیازی برخاسته از جایگاه سنتی نهادهای دینی و عالمان دین و نیز همسو با قرائت حداکثری از دین در چارچوب نظام جمهوری اسلامی است. دین اسلام به عنوان نسخه نهایی دستورالعمل زندگی مطلوب انسانی، حاوی آموزه‌های فراوانی است که در صورت بهره‌گیری از آن، امکان دستیابی به سبک زندگی سالم و در نتیجه، رشد و تعالی در تمامی ابعاد انسانی فراهم می‌شود. ازاین‌رو، بهره‌گیری از این منابع ارزشمند با شناسایی و کاربردی کردن آنها از یک سو و زدودن ناخالصی‌ها و تحریف‌ها از سوی دیگر، ضرورتی غیرقابل انکار است. بنابراین، انجام مطالعات هدف‌مند در زمینه سلامت بر مبنای آموزه‌های قرآنی و روایی، ضروری بوده و مستلزم سازوکار مناسب و متناسب با اهداف فوق می‌باشد.

تأسیس دانشکده سلامت و دین

بدین‌ترتیب و با توجه به موارد فوق و دلایل دیگر، افراد و گروه‌های متعددی در کشور با احساس تعهد و وظیفه وارد این فعالیت‌ها شدند. دانشگاه علوم پزشکی قم در این راستا، اقداماتی انجام داد که نخستین آنها، برگزاری همایش ملی مدیریت طب اسلامی در سال 1386 بود. در همان زمان، نیاز به تشکیلاتی که بتواند مطالعات مربوط به حوزه سلامت و دین را پیگیری نماید، احساس شد و پیشنهاد آن به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال شد که با موافقت شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی، موافقت اصولی با تأسیس دانشکده‌ای با عنوان طب و دین به دانشگاه اعلام گردید. اگرچه راه‌اندازی این دانشکده در آن زمان عملیاتی نشد و با توجه به تقدم انجام پژوهش‌های مرتبط با این حوزه، پیش از تأسیس رشته‌های تحصیلی و راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی به طور رسمی، مرکز تحقیقات طب و دین با تصویب دانشگاه شکل گرفت و مجله علمی پژوهشی با عنوان Health, Spirituality and medical Ethics با موافقت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مجوز انتشار یافت. مرکز مزبور در ادامه با عنوان مرکز تحقیقات سلامت معنوی به تصویب شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور رسید و موافقت اصولی دریافت کرد.

اقدام عملی در راستای راه‌اندازی دانشکده سلامت و دین (تغییر عنوان آن از طب و دین به سلامت و دین به تصویب شورای گسترش رسید)، در سال 1393 آغاز شد. عزم مدیران ارشد دانشگاه برای عملیاتی کردن ایده راه‌اندازی دانشکده که از سال‌ها پیش ضرورت آن احساس شده بود و حمایت مسؤولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نیز مساعدت یکی از خیرین محترم، منجر به شکل‌گیری هسته اولیه راه‌اندازی دانشکده شد. نخستین گام برای این کار با تشکیل شورایی مرکب از جمعی از افراد علاقه‌مند به این حوزه با محوریت معاونت محترم آموزشی وقت بود که در طی جلسات متعددی، در زمینه راه‌اندازی دانشکده همفکری و تبادل نظر گردید. به‌علاوه، با افراد صاحب‌نظر و خبره و دارای تجربه و تخصص در این زمینه دیدارهای متعددی برگزار شد و رایزنی و مشورت در خصوص چگونگی راه‌اندازی دانشکده صورت گرفت.

در مرحله بعد، کارگروه تخصصی به منظور برنامه‌ریزی و تهیه و تدوین برنامه جامع دانشکده تشکیل شد که خروجی جلسات آن، «طرح تأسیس و راه‌اندازی دانشکده سلامت و دین» بود که نقشه راه دانشکده را در افق پنج‌ساله ترسیم کرده و رسیدن به اهداف زیر را مورد توجه قرار داده بود:

• تولید علم در حوزه میان‌رشته‌ای سلامت و دین
• ارتقای سلامت معنوی مبتنی بر اسلام در جامعه
• تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه میان‌رشته‌ای سلامت و دین
• نهادینه‌سازی سلامت مبتنی بر اصول و ارزش‌های انسانی- ‌اسلامی
• برقراری و توسعه پایدار ارتباطات و تعاملات محتوایی و ساختاری بین حوزه، دانشگاه و جامعه

برنامه مزبور به معاونت آموزشی وزارت متبوع ارائه گردید و در پی آن، با تشکیل دانشکده با سه رشته در مقاطع تحصیلات تکمیلی موافقت شد. بحمدالله، این حرکت که در ابتدا، به عنوان یک فعالیت داوطلبانه از سوی دانشگاه علوم پزشکی قم، مطرح شده بود، اکنون جایگاه مناسب خود را در سطوح مختلف از جمله نهادهای رسمی و قانونی کشور از یک سو و مؤسسات علمی اعم از حوزوی و دانشگاهی از سوی دیگر، به دست آورده است تا آنجا که مسؤولان محترم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌ویژه حوزه معاونت محترم آموزشی نیز حمایت ویژه‌ای از این امر به عمل آورده‌اند.